Grammatisches Register zum Schweizerischen Idiotikon
Die untenstehenden Lemmata gehören zur jeweiligen grammatischen Kategorie. Durch Klicken auf das Lemma gelangen Sie zum entsprechenden Wörterbuchartikel. Die Kategorie 1.4.1 hat 263 Einträge.
1.4.1.1.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: mhd. ā > ō | |
• āsatz -ä- 7,1572 | Komm.: | ,osetze.‘ 1360, BsL. UB. (VII,1572u.) |
• b(e)schlāf(f)eⁿ 9,111 | Komm.: | ,beschloffen.‘ 1567, Z Eheger. (IX,111u.) |
• b(e)schlāf(f)eⁿ 9,111 | Komm.: | ,bschlofen.‘ 1569, Z Eheger. (IX,111u.) |
• Bācht -ǟ- 4,1008 | Komm.: | ,zuo bohte.‘ Nv Basel (IV,1008u.) |
• Brāch 5,306 | Komm.: | ,stot.‘ [steht] 1330, SchwE. Urb. (V,307M.) |
• entsitzeⁿ 7,1761 | Komm.: | ,ensosen.‘ [entsassen] 1445, Bs Chr. (VII,1763o.) |
• Fleischschāl 8,533 | Komm.: | ,vleischschol.‘ L StR. um 1480 (VIII,533o.) |
• Fleischschāl 8,533 | Komm.: | ,fleischscholen.‘ 1367, Bs XIV. (VIII,533M.) |
• hārrauffen 6,643 | Komm.: | ,gehorrouffet.‘ 1465, Z RB. (VI,643u.) |
• Jārgericht 6,357 | Komm.: | ,or.‘ 1458, G Rq. 1903 (VI,357u.) |
• māleⁿ II [I] 4,151 | Komm.: | ,molen.‘ 1463, Ochs (IV, 152M.) |
• Prasserī 5,778 | Komm.: | Umlaut ö zu o < mhd. ā; ,mölar und praserigen.‘ 1597, Z (V,778M.) |
• richteⁿ I 6,374 | Komm.: | ,capplon.‘ 1461, AaKl. StR. (VI,386u.) |
• Schāl I 8,530 | Komm.: | ,schol.‘ 1437, Bs XIV. (VIII,531u.) |
• stracks 11,2154 | Komm.: | ,des spöngelts ... den ... spönen.‘ 1542, Z (XI,2155M.) |
• strāf(f)eⁿ 11,2091 | Komm.: | ,stroffen.‘ [strafen] 1395, Z RB. (XI,2106u.) |
• Tāt I 13,2012 | Komm.: | ,dott.‘ [Tat] 1448, Bs Chr. (XIII,2014u.) |
• Tul 12,1695 | Komm.: | Umlaut ö zu o < mhd. ā; ,mit ysentröten.‘ 1594, Seckelamtsrechn. (XII,1696M.) |
• Wage(n)rad 6,494 | Komm.: | ,missetot.‘ 1489, Z (VI,494u.) |
1.4.1.1.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: mhd. ā vor Nasal > ū (SchStdt) | |
• stāⁿ 11,493 | Komm.: | ,stun.‘ [stehen] Stockar 1520/9 (XI,542u.) |
1.4.1.1.3. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Zerdehnung von mhd. ǟ > ē̥i | |
• Häl II -ǟ- 2,1133 | Komm.: | ,häile.‘ 1431, Sch Invent. (II,1134o.) |
1.4.1.1.4. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: a > ä | |
• dā 12,1 | Komm.: | lang > ,läng.‘ 1485, B RM. (XII,9M.) |
1.4.1.1.5. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: ei > ā | |
• Bëtt II 4,1828 | Komm.: | ,zwa.‘ GWyl ... 1445 (IV,1828u.) |
• Bleikerstang 11,1102 | Komm.: | ,blacherstangen.‘ [Bleicher-] 1407/8, G Seckelamtsrechn. (XI,1102u.) |
• Chrumbbei(n) 4,1301 | Komm.: | ,krumpan.‘ 1472, Sch Metzgerordn. (IV,1301M.) |
• e(n)trinneⁿ 6,1005 | Komm.: | ,strachen.‘ Notker-Legende XV. (VI,1007o.) |
• ei(n)spännig 10,275 | Komm.: | ,anspennig.‘ Vad. (X,275u. 276M.) |
• Fīrtag 12,829 | Komm.: | ,an [ein] mandat.‘ Vad. (XII,832M.) |
• gedige(nt) 12,1120 | Komm.: | ,an [eine] tigen zungen.‘ G Küchenordn. XV. (XII,1122u.) |
• Heiltum 2,1152 | Komm.: | ,die ban, so man haltum genemmt hat.‘ HMiles (II,1153o.) |
• ī(n)tueⁿ 13,394 | Komm.: | ei > ǟ: ,in Uelly Kollers Wäd.‘ 1601, ESchiess 1919 (XIII,396M.) |
• Jārgericht 6,357 | Komm.: | ,an [ein] ... an ... wabel.‘ 1458, G Rq. 1903 (VI,357u.) |
• Lastersteiⁿ 11,847 | Komm.: | ,lasterstan.‘ HMiles, Chr. (XI,847/8) |
• neisswas 4,808 | Komm.: | ,naßwas.‘ 1408, Wegelin (IV,809o.) |
• Pfand 5,1135 | Komm.: | ,an wabel.‘ [ein Weibel] 1485, GThurl. Offn. (V,1138/9) |
• Rappis -ä- 6,1183 | Komm.: | ,rappas.‘ Sch StB XIV.? (VI,1183u.); vgl. Anm. |
• Regelfasttag 12,846 | Komm.: | ,gman.‘ [gemein] Sicher 1531 (XII,846M.) |
• schleiffeⁿ III 9,136 | Komm.: | ,geschlapf.‘ [geschleift] Kessl. (IX,138u.) |
• stifteⁿ II 10,1472 | Komm.: | ,blab.‘ [blieb, 3. Sg. Prät.] Kessl. (X,1473M.) |
• stunggeⁿ -ü- 11,1120 | Komm.: | ei > ē¹/ī²: ,er heegi nit gmeent.‘ 1727, Bund 1933 (Aussage eines Angeklagten von BKön.) (XI,1121u.) |
• Sturm -ü- 11,1478 | Komm.: | ,Rintail.‘ Sicher 1531 (XI,1486M.) |
• ūsspëheⁿ 10,80 | Komm.: | ,manung.‘ [Meinung] Kessl. (XI,81M.) |
• verstā(n) 11,647 | Komm.: | ,das ban.‘ [Bein] Kessl. (XI,672u.) |
• Vollstand 11,987 | Komm.: | ,manung.‘ [Meinung] Kessler (XI,992u.) |
• zerschla(he)ⁿ 9,489 | Komm.: | ,gman.‘ [gemein] 1497, PBütler 1914 (IX,491M.) |
• Zigerbrüej 5,553 | Komm.: | ,von fastem ziger.‘ G Küchenordn. 1495 (V,553u.) |
1.4.1.1.6. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: o > a | |
• Bor(d)chilcheⁿ 3,235 | Komm.: | ,Barkirchen.‘ Z Mand. 1685 (III,235M.); s. auch Anm. |
• Ding 13,470 | Komm.: | ,zuo inen kan.‘ [gekommen] 1529, ZWäd. (XIII,493u.) |
• Ding 13,470 | Komm.: | ,wal.‘ 1613, Z (XIII,502o.) |
• Fīrtag 12,829 | Komm.: | ,an der Statt Tharen.‘ [Toren] Z Mand. 1627 (XII,832M.) |
• G(e)spor I 10,454 | Komm.: | ,gespar.‘ X,454 (öfters) |
• G(e)spunst -ü- 10,380 | Komm.: | ,nach.‘ [noch] Kessl. (X,380/1) |
• gaffeⁿ 2,127 | Komm.: | ,ast im ... zue.‘ Fris. (II,127o.) |
• Lastersteiⁿ 11,847 | Komm.: | ,wal.‘ [wol] 1542, Z Eheger. (XI,847M.) |
• Lastersteiⁿ 11,847 | Komm.: | ,var.‘ 1542, Z Eheger. (XI,847M.) |
• Marmelsteiⁿ 11,862 | Komm.: | ,ab.‘ [ob] Volksb. (XI,862M.) |
• Plarer 5,135 | Komm.: | ,wal.‘ 1424, Z Ratsb. (V,135u.) |
• Schlüssler 9,759 | Komm.: | ,den taren.‘; ,die tar.‘ [Tore(n)] um 1480, AaK. StR. (IX,759u.) |
• Schrift 9,1576 | Komm.: | ,der graaben gschrift.‘ 1567, ZRegensd. (IX,1577o.) |
• schuldigen 8,665 | Komm.: | ,ein kagen und schelmen.‘ 1524, Z RB. (VIII,665u.) |
• Schwirn 9,2132 | Komm.: | ,den taren.‘ 1567, Z (IX,2137u.) |
• Spann III 10,279 | Komm.: | ,nach.‘ [noch] 1544, Z (X,281u.) |
• speien 10,23 | Komm.: | ,ras.‘ [Ross] 1565, Z (X,23u.) |
• Spënd 10,341 | Komm.: | ,nach.‘ [noch] G Mand. 1524 (= Kessl.) (X,347o.) |
• spin(n)eⁿ 10,311 | Komm.: | ,nach.‘ [noch] 1695, Z (X,314u.) |
• Stëg I 10,1487 | Komm.: | ,art’.‘ [Ort] 1550, Z Eheger. (X,1492u.) |
• steineⁿ 11,929 | Komm.: | ,Trag.‘ [Trog] 1793, Z (XI,932M.) |
• stelleⁿ 11,76 | Komm.: | ,haff.‘ GBinder 1575 (XI,132/3) |
• stueleⁿ -üe- 11,330 | Komm.: | ,Baarkilchen.‘ 1675, Z (XI,331M.) |
• stürmeⁿ -u- 11,1504 | Komm.: | ,gnan.‘ [genommen] Salat, Ref. Chr. (XI,1508M.) |
• Versparung 10,409 | Komm.: | ,nach.‘ [noch] 1703, Z (X,409M.) |
• Wërschaft 11,1779 | Komm.: | ,hafnung.‘ [Hoffnung] 1523, Z Brief (XI,1780o.) |
1.4.1.1.7. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: u > ü | |
• dā 12,1 | Komm.: | ,ünser.‘ [unser] äL RB. (XII,4M.) |
• darūf 12,14 | Komm.: | ,ünser.‘ [unser] äL RB. (XII,14u.) |
• dāüber -uber 12,13 | Komm.: | ,ünser.‘ [unser] äL RB. (XII,14M.) |
1.4.1.1.8. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Brechung vor ch + Kons. | |
• dick 12,1222 | Komm.: | ,wiechselböm.‘ 1461, Z RB. (XII,1234u.) |
1.4.1.1.9. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Brechung vor r + Kons. bzw. vor rr | |
• Pfand 5,1135 | Komm.: | ,ierren.‘ 1372, Sch StB. (V,1137u.) |
• Schirmbrief 5,484 | Komm.: | ,schierm.‘ Th Landgerichtsordn. 1406 (V,484u.) |
1.4.1.1.10. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Dehnung vor rr | |
• u(n)g(e)sper(r)t 10,429 | Komm.: | ,ungespeert.‘ 1543, UStutz 1912 (X,430u.); vgl. ebd. die Anm. zu sperreⁿ |
1.4.1.1.11. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Rundung e > ö | |
• a(n)stōsseⁿ 11,1627 | Komm.: | ,gebrönt.‘ PvMolsheim (XI,1629M.) |
• b(e)ständig 11,1016 | Komm.: | ,öpfel.‘ (Pl.) Mal. (XI,1018o.) |
• Eigenrichtigkeit 6,471 | Komm.: | ,schwöster.‘ Zwingli (VI,471M.) |
• G(e)richt II 6,325 | Komm.: | ,schwöster.‘ 1486, Z (VI,338o.) |
• Mensch 4,336 | Komm.: | ,mönsch.‘ XIV., Urk. Öchsli 1891 (IV,337o.) |
• Mensch 4,336 | Komm.: | ,mönsch.‘ 1316, Urk.; 1419/1544, Schw LB. (IV,338M., Anm.) |
• Nā(ch)richter 6,454 | Komm.: | ,mönschen.‘ 1508/66, B Staatsrechn. (VI,455M.) |
• Nā(ch)richter 6,454 | Komm.: | ,verbrönnung.‘ 1508/66, B Staatsrechn. (VI,455M.) |
• Rātsrichter 6,458 | Komm.: | ,mönsch.‘ 1436, L RB. (VI,458M.) |
• Richter 6,445 | Komm.: | ,römden.‘ vor 1309, Aar. StR. (VI,447o.) |
• rüeffeⁿ 6,690 | Komm.: | ,fröndt lütt.‘ 1543, GBern. (VI,693u.) |
• sitzeⁿ 7,1734 | Komm.: | ,zwöy mönschen.‘ 1416, BSi. Rq. 1912 (VII,1746M.) |
• unmenschlich 4,339 | Komm.: | ,unmönschlich.‘ 1390, L Burgerb. (IV,339u.) |
• Vorg(e)richt 6,348 | Komm.: | ,einen frömden.‘ um 1520, Bs Rq. (VI,348M.) |
1.4.1.1.12. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Rundung ei > öi | |
• sitzeⁿ 7,1734 | Komm.: | ,zwöy mönschen.‘ 1416, BSi. Rq. 1912 (VI,1746M.) |
• underrichteⁿ 6,414 | Komm.: | ,gehoischt.‘ 1476, Z RB. (VI,414u.) |
1.4.1.1.13. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Rundung i > ü | |
• Rīff I 6,663 | Komm.: | ,wüssen.‘ 1486, L Hexenproz. (VI,664u.) |
• Wage(n)rad 6,494 | Komm.: | ,zwüschend.‘ 1405, Z RB. (VI,494u.) |
• Wage(n)rad 6,494 | Komm.: | ,zwüschen.‘ 1489, Z (VI,494u.) |
1.4.1.1.14. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Entrundung ü > i | |
• Richti 6,462 | Komm.: | ,hinyber.‘ 1449, Schw (VI,462M.) |
• schībeⁿ I 8,58 | Komm.: | ,finff.‘ 1469, UwE. (VIII,610.) |
• Statūt 11,1816 | Komm.: | ,isers.‘ [unseres] GrThs Gerichtsordn. 1549 (XI,1817u.) |
• underredeⁿ 6,560 | Komm.: | ,erlytert.‘ 1475, W Blätter (VI,561M.) |
1.4.1.1.15. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Entrundung üe > ie | |
• G(e)richt II 6,325 | Komm.: | ,Grieninger ampt.‘ 1465, Z (VI,335M.) |
1.4.1.1.16. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Entrundung in Zshang mit "Brandstetters Gesetz" | |
• Undertān 13,1 | Komm.: | ,lippriester.‘ 1525, Zg UB. (XIII,3o.), dazu ,Lipriester?‘ 1614, L (Gfd 16, 226); vgl. Lǖt-Priester V,856 |
1.4.1.1.17. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Einzellaute: Senkung von i vor Nasal | |
• Täller II 12,1425 | Komm.: | ,zeni.‘ [3x, = zinnen] EVarnbühler 1483/1528 (XII,1427M.) |
1.4.1.2.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: mhd. ā, a geschr. ,ai‘, ,ei‘ | |
• b(e)schla(he)ⁿ 9,467 | Komm.: | ,beschlaihen.‘ 1408, G Seckelamtsb. (IX,471o.) |
• b(e)tagen 12,1080 | Komm.: | ,ainsuochen.‘ Sicher 1531 (XII,1080M.) |
• Dǖt 13,2091 | Komm.: | ,wais.‘ [was] HMiles, Chr. (XIII,2095u.) |
• Feisel 1,1074 | Komm.: | (,Vaisel‘) |
• gedige(nt) 12,1120 | Komm.: | ,von stund ain [an] ... spairint.‘ [sparen] 1498, G (XII,1123/4) |
• Hader 2,981 | Komm.: | ,haider.‘ Sicher 1531 (II,981u.) |
• ī(n)schla(he)ⁿ 9,391 | Komm.: | ,träit.‘ 1594, ThHw. Arch. (IX,394u.); vgl. XIV,606M. |
• Jāmertal 12,1329 | Komm.: | ,jomertail.‘ Kessl. (XII,1329o.) |
• Kindertöcklin 12,1157 | Komm.: | ,haidernde.‘ [hadernd] Kessl. (XII,1157M.) |
• Regelfasttag 12,846 | Komm.: | ,aim.‘; ,ain.‘ [am, an] Sicher 1531 (XII,846M.) |
• Schad(eⁿ) 8,160 | Komm.: | ,schaidens.‘ [Schadens] Kessl. (VII,167M.) |
• schlaheⁿ 9,275 | Komm.: | ,airends ... fairendt.‘ [farend(s)] Ap LB. 1409 (IX,318M.) |
• Schmalset 7,1421 | Komm.: | ,schmalsait.‘ 1480, G (VII,1421u.) |
• Stab 10,1009 | Komm.: | ,Turtail.‘ [Thurtal] 1476, G Rq. 1906 (X,1028M.) |
• Steig 10,1508 | Komm.: | ,Goldaich.‘ [Goldach] GMörswil Offn. 1469; GTa. Offn. 1471 (X,1510o.) |
• Steig 10,1508 | Komm.: | ,Stainach.‘ [Steinach] GMörswil Offn. 1469 (X,1510o.) |
• Summerteil 12,1534 | Komm.: | ,aintiffer.‘ [Antiphonar] EVarnbüeler 1483/1528 (XII,1534M.) |
• Tanz 13,836 | Komm.: | ,ain.‘ [an] GFlawil Offn. 1472 (XIII,852u.) |
• Tüll III 12,1703 | Komm.: | ,ain.‘ [an] Ap Krieg 1405 (XII,1703u.) |
• Tuskān N. 13,1968 | Komm.: | ,tuschgain.‘ 1444, HCPeyer 1959 (XIII,1969o.) |
• versper(r)eⁿ 10,434 | Komm.: | ,fairenty hab.‘ [fahrende] 1557, Ap LB. (X,437u.) |
• verteileⁿ 12,1600 | Komm.: | ,ain.‘ [an] XV., G Hdschr. (XII,1603o.) |
• zerschla(he)ⁿ 9,489 | Komm.: | ,saich.‘ [Sache] 1497, PBütler 1914 (IX,491M.) |
• zerspid(e)len 10,52 | Komm.: | ,aim.‘ [am] Sicher 1531 (X,52M.) |
1.4.1.2.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: Reduktionsvok., falsche Restitution | |
• Scharlach II 8,1260 | Komm.: | (,scharlauch.‘ Fris.; Mal.) |
1.4.1.2.3. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: mhd. ǟ, ä geschr. ,ai‘, ,ei‘ | |
• b(e)setzeⁿ 7,1694 | Komm.: | ,baid rait.‘ [Räte] 1489, JHäne 1895 (VII,1697M.) |
• b(e)stelleⁿ 11,184 | Komm.: | ,wair.‘ [wäre] Ap LB. 1409 (XI,188o.) |
• b(e)stelleⁿ 11,184 | Komm.: | ,waigst.‘ [wägst] Ap LB. 1409 (XI,188o.) |
• ban(n)eⁿ 4,1277 | Komm.: | ,in siben naichten.‘; ,nach siben naichten.‘ Ap LB. 1409 (IV,1278u.) |
• Bestand 11,1013 | Komm.: | ,Failer.‘ [Fehler] 1633/77, ESchiess 1919 (XI,1015u.) |
• Besti I 4,1789 | Komm.: | ,dait.‘ [tǟt] Ap LB. 1409 (IV,1789/90) |
• dingeⁿ 13,545 | Komm.: | ,geintzlich.‘ [gänzlich] 1462, Schreiben, LE. (XIII,547o.); vgl. BSG. VII 121 (mhd. e (ä) vor n + Kons. geschr. ei) |
• Gasse(n)g(e)richt 6,351 | Komm.: | ,fraiffen.‘ um 1550, Ap LB. (VI,352o.) |
• hǟl 2,1131 | Komm.: | ,heil.‘ c. 1500, Ap (II,1132M., 2 Belege) |
• hȫ(n) 2,1364 | Komm.: | ,fraifenlich.‘ Ap LB. 1409 (II,1362u.) |
• Pfänni(n)g 5,1108 | Komm.: | ,nach siben naichten.‘ Ap LB. 1409 (V,1115u.) |
• Rāt 6,1558 | Komm.: | ,rait.‘ [Räte] 1409, Ap LB. (VI,1575M.) |
• redeⁿ 6,544 | Komm.: | ,fraifenlich.‘ 1409, Ap LB. (VI,554u.) |
• rüeffeⁿ 6,690 | Komm.: | ,es wair an ... jarmairkten.‘ 1532, Ap LB. (VI,692M.) |
• Sächer -a- 7,126 | Komm.: | ,saicher.‘ XV./XVI., Ap LB. (VII,128u.) |
• schǟcheⁿ 8,109 | Komm.: | ,scheichen.‘ Kessl. (VIII,109u.) |
• schändeⁿ 8,885 | Komm.: | ,wair sach, daz ... fraifenlich geschante.‘ XVI., Ap LB. (VIII,890o.) |
• schlaheⁿ 9,275 | Komm.: | ,faindli.‘ [Fänli]; ,lairen.‘ [lären] 1555, Zellw. Urk. (IX,293o.) |
1.4.1.2.4.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: falsche Rundung: ö statt e | |
• darvo(n)stūnen 11,952 | Komm.: | ,löhren.‘ [leeren] PSpichtig 1658 (XI,953M.) |
• G(e)redi 6,517 | Komm.: | ,der schnuor und gkrödi nach.‘ 1534, GDickenau (VI,518M.) |
• Spagürli 10,55 | Komm.: | ,körzli.‘ M. XVI., USchattdorf JzB. (X,56o.) |
• Stiftiⁿg 10,1476 | Komm.: | ,erströken.‘ 1729, UWassen Urk. (X,1476u.) |
1.4.1.2.4.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: falsche Rundung: ü statt i | |
• Anstiftung 10,1474 | Komm.: | ,Anstüftung.‘ 1642, AaBremg. Turmb. (X,1474M.) |
• spileⁿ I 10,171 | Komm.: | ,spüllen.‘ [spielen] GGotth. 1617 (X,180 Anm.) |
• spīseⁿ 10,539 | Komm.: | ,spüsent.‘ RCys., î als ,ü‘ in ä. Spr. (umgekehrte Schreibung) |
• Stifter 10,1475 | Komm.: | ,des Stüfters.‘ 1729, UWassen Urk. (X,1475u.) |
• Stifter 10,1475 | Komm.: | ,Stüftung(en).‘ 1729, UWassen Urk. (X,1475u.) |
• stifteⁿ II 10,1472 | Komm.: | ,Kürchen.‘ 1729, UWassen Urk. (X,1473/4) |
• stifteⁿ II 10,1472 | Komm.: | ,gestüft.‘ 1442, Z RB. (X,1473u., mit Anm.) |
• stifteⁿ II 10,1472 | Komm.: | ,Stüftung(en).‘ 1729, UWassen Urk. (X,1473/4) |
• stiftisch 10,1477 | Komm.: | ,stüftisch.‘ 1651, SBurkart 1909 (X,1477M.) |
• Stiftiⁿg 10,1476 | Komm.: | ,Stüftung(en).‘ 1729, UWassen Urk. (X,1476u.) |
1.4.1.2.5.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: Langvok.: + f, geschr. Vok. + ,nf‘ | |
• meineⁿ 4,309 | Komm.: | ,sünfzest.‘ Funkelin 1522 (IV,311o.) |
• Sǖfz(g)e(n) 7,370 | Komm.: | + Sippe |
1.4.1.2.5.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: Langvok.: + s, sch, st, geschr. Vok. + ,ns‘, ,nsch‘, ,nst‘ | |
• Distel I 13,1996 | Komm.: | ,insen.‘ [Eisen] Wernher ML. (XII,1996u.) |
• Fësenviertel 12,1494 | Komm.: | ,insenin.‘ [īsenin] Sch StB. XIV. (XII,1494M.) |
• Fūst 1,1123 | ||
• Fūstschlaheⁿ 9,327 | Komm.: | funstschlahen.‘ 1471, Z RB. (IX,327o.) |
• līsbacheⁿ 4,960 | Komm.: | ,linsbachen.‘ Vad.; Fris.; Mal. (IV,960) |
• nācheⁿschlīcheⁿ 9,14 | Komm.: | ,linslich.‘ [līslich] 1540, Z (IX,14o.) |
• reckeⁿ 6,806 | Komm.: | ,sunst.‘ [Sust] 1452, ZHorgen (VI,809u.) |
• Rist 6,1510 | Komm.: | ,rinsten.‘ Kunstb. 1474 (VI,1511u.) |
• Roggenvierte(i)l 12,1495 | Komm.: | ,strichinsen.‘ [strīch-īsen] Sch StB. XIV. (XII,1495u.) |
• rǖsp(e)leⁿ 6,1495 | Komm.: | ,rünspelt.‘ Funk. 1552 (VI,1495M.) |
• Schilliⁿᵍ 8,574 | Komm.: | ,insens.‘ [Eisens, Gen. Sg.] E. XIV., Z StB. (VIII,582u.) |
• schlirpeⁿ -ü- 9,656 | Komm.: | ,lins.‘ [līs] Fris. (IX,657o.) |
• Tāt I 13,2012 | Komm.: | ,künsch.‘ [keusch] Zuchtspiegel 1425 (XII,2016M.) |
• unkǖschen 3,532 | ||
• Zinstag II 12,1062 | Komm.: | (Zīs-Tag) XII,1062?; vgl. Anm. |
1.4.1.2.6. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: -ig geschr. ,-ing‘ | |
• sǟlig 7,695 | Komm.: | ,sälling.‘ 1575, Z (VII,697M.) |
1.4.1.2.7. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: Sprossvokal | |
• Dach 12,173 | Komm.: | ,herberung.‘ 1557, Aa Rq. 1922 (XII,176o.) |
1.4.1.2.8. | Laute bzw. Schreibungen: MA.-Indizien in der ä. Spr.: Vokale: hyperkorrekte Schreibung: ,ein‘ geschrieben ,in‘ | |
• eintrëffen 14,381 | Komm.: | ,yntreffend.‘ 1749, B Kriminal-Akten |
• Hagstalt 11,370 | Komm.: | ,intragend hand.‘ 1508/9, Z (XIV,469) |
1.4.1.3.1.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: geschr. ,a(n)‘ | |
• abstōsseⁿ 11,1618 | Komm.: | ,eina.‘ [einer] 1384, Z RB. (XI,1622M.) |
• Brusttuech 12,313 | Komm.: | ,aklein.‘ [ein wenig] 1480, Z RB. (XII,314o.) |
• Dach 12,173 | Komm.: | ,eina.‘ [einer] 1384, Z RB. (XII,173u.) |
• erstrūben 11,1943 | Komm.: | ,a wenig.‘ 1531/2, Z Eheger. (XI,1943o.) |
• Gott 2,507 | Komm.: | ,an Gott will.‘ 1525, Egli, Act. (II,516u.); < e̥ gott well, e̥ goppel |
• nācheⁿstā(n) 11,702 | Komm.: | ,anweg.‘ Z Chr. XV. (XI,707o.) |
• springeⁿ 10,885 | Komm.: | ,Barbeli Spring a klein.‘ 1541/3, Z (X,894M.) |
• Ūsrichtiⁿg 6,426 | Komm.: | ,zuo anandren.‘ 1367, GrChur (lt Foffa 1864) (VI,426u.) |
• ūsstrīcheⁿ 11,2003 | Komm.: | ,stuba ... Bada ... usgistricha.‘ 1546, Absch. (XI,2004u.) |
• Verdācht 12,361 | Komm.: | ,Appazell.‘ 1520, Bs Ref. (XII,363u.) |
1.4.1.3.1.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: geschr. ,e(n)‘ | |
• also 1,200 | Komm.: | also > ,asen.‘ 1524, Absch.; 1529, Z (I,201o.) |
• pfandbar 5,1144 | Komm.: | ,pfantber ... unpfantber.‘ Z RBr. (V,1144o.) |
1.4.1.3.1.2.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: geschr. ,en‘: e(in) | |
• Abschabet 8,16 | Komm.: | ,Abschabend‘ |
• b(e)schrī(j)eⁿ 9,1484 | Komm.: | ,ein arbentselger mentsch.‘ 1464, Z RB. (IX,1497o.) |
• Chindstauffeteⁿ 12,577 | Komm.: | ,Kindtßtauffenten.‘ U LB. (XII,577M.) |
• Dienst 13,740 | Komm.: | ,en dienst.‘ [ein] 1298, Z UB. (XIII,746M.) |
• G(e)sëheteⁿ 7,585 | Komm.: | ,gesehenten.‘ Sch Chr. (VII,585u.) |
• Lībeten 3,984 | Komm.: | ,lībenten.‘ 1479, Z (III,984) |
• rauffeⁿ 6,642 | Komm.: | ,enander.‘ 1391, Z RB. (VI,642u.) |
• Sǟ(i)jet 7,599 | Komm.: | ,säyend.‘ Mal.; HsRRebm. 1620 (VII,600M.) |
• Schwereten 9,2126 | Komm.: | ,schwerenten.‘ 1559, ZGrün. (IX,2126u.) |
1.4.1.3.1.3. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: geschr. ,i‘ | |
• bettsiech 7,200 | Komm.: | ,Zurzichmärkt.‘ 1528, ZWth. (VII,200o.) |
• Stërn I 11,1521 | Komm.: | ,abid.‘ [Abend] Schodoler Tgb. (XI,1525u.) |
• Strāss 11,2335 | Komm.: | ,abit.‘ [Abend] 1505, Z (XI,2340o.) |
• ūsstrīcheⁿ 11,2003 | Komm.: | ,usgistricha.‘ 1546, Absch. (XI,2004u.) |
1.4.1.3.1.4. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: a > ø | |
• Wintertuech 12,334 | Komm.: | ,z [das] wulhemd.‘ 1561, B Turmb. (XII,334u.); das > d‘s (best. Art. n. Sg.) |
1.4.1.3.1.5. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: Reduktion im Sandhi | |
• um (II) 1,224 | Komm.: | ,umbendumbe.‘ 1465, B (I,226M.) |
• um (II) 1,224 | Komm.: | ,umbendumb.‘ Sarn. Hdschr. XIV. (I,226M.); ,umendumb.‘ Ansh. (I,226M.) |
• um (II) 1,224 | Komm.: | ,ummadumb.‘ Manuel (I,226M.) |
• um (II) 1,224 | Komm.: | ,umendum.‘ 1521, Strickl. (I,226M.); ,ummendum.‘ 1500, Edlib. (I,226M.) |
1.4.1.3.1.6. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Erbwörter: Reduktion 2. Zusammensetzungsglieder | |
• danneⁿtueⁿ -ä- 13,431 | Komm.: | ,Stamhem.‘ ON. [Stammheim] JStumpf 1536 (XIII,433M.) |
• Händschueh 8,464 | Komm.: | ,hentschen.‘ uä. |
1.4.1.3.2.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: geschr. ,a‘ | |
• Sakristī 7,661 | Komm.: | ,sakrasty.‘ 1474, Z RB.; ,sacrasty.‘ GKeller 1576 |
• Urteil II 12,1540 | Komm.: | ,appalieren.‘ 1513, Z Rq. 1915 (XII,1552u.) |
1.4.1.3.2.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: geschr. ,e‘ | |
• Dicki I 12,1269 | Komm.: | ,pestelänz.‘ 1564, HBull. D. (XII,1270o.) |
• Prior 5,302 | ||
• Reformation 6,650 | Komm.: | ,refermatyon.‘ 1467, Z RB. (VI,651o.) |
• Reformation 6,650 | Komm.: | ,reffermacyon.‘ 1470, Z RB. (VI,651o.) |
1.4.1.3.2.2.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: geschr. ,e‘: geschr. ,en‘ | |
• Alefanz 1,171 | Komm.: | ,alenfanz.‘ uä. (I,171u.) |
• ane(n)richteⁿ 6,412 | Komm.: | ,appentegger.‘ 1476, Z RB. (VI,412/3) |
• Apostützler 1,363 | Komm.: | ,abenstützler.‘ RWalther 1559 (I,363u.) |
• Buelsunntag 12,1024 | Komm.: | ,vor den Ougenstineren.‘ 1427, Z RB. (XII,1024M.) |
• Buggenschin 4,1092 | ||
• Cherzstock 10,1732 | Komm.: | ,Postenmentlinien.‘ 1737, IHess 1914 (X,1733M.) |
• dër I 13,1028 | Komm.: | ,parendis.‘ [Paradies] Z Handschr. XV. (XIII,1092o.) |
• Duggatōner 12,1194 | Komm.: | ,Duckhenduner.‘ 1601, Brief (XII,1194u.) |
• erschiesseⁿ 8,1390 | Komm.: | ,bodengran.‘ [Podagra] JMurer 1565 (VIII,1396u.) |
• Orgelist 1,448 | Komm.: | ,orgenlist.‘ 1573, Z |
• Praktik 5,567 | Komm.: | ,appentegger.‘ 1473, Z RB. (V,567u.) |
• rinnen 6,999 | Komm.: | ,parendis.‘ Z Chr. XV. (VI,999u.) |
• Sakristī 7,661 | Komm.: | ,sacrenstig.‘ XIV., L Propsteirodel (VII,661) |
• schlīsseⁿ I 9,672 | Komm.: | ,appentegger.‘ (um 1500, L RB. (IX,676u.) |
• stelleⁿ 11,76 | Komm.: | ,ze den Augenstineren.‘ 1433, Z RB. (XI,108M.) |
• Strāf(f) 11,2059 | Komm.: | ,bagenlaryus.‘ [Baccalaureus] 1517, Brief (XI,2081o.) |
• Testamënt 13,1987 | Komm.: | ,thestenment.‘ 1526, B Ref. (XIII,1989u.) |
• Tubel IV 12,157 | Komm.: | ,Bortengaleser.‘ 1641, Zg TgB. (XII,157u.) |
• Tummel V 12,1856 | Komm.: | ,papengey.‘ JWetzel 1583 (XII,1857u.) |
1.4.1.3.2.3. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: geschr. ,i‘ | |
• Kindtauff 12,561 | Komm.: | ,ordinantz.‘ 1525, B Ref. (XII,516u.) |
• nochdann -denn 13,42 | Komm.: | ,evigelisch.‘ 1527, Egli, Akt. (XIII,47o.) |
• Pergamënt 4,1565 | Komm.: | ,bermit.‘ [< berment] 1400, AaB. (IV,1565M.) |
• Pergamënter 4,1566 | Komm.: | ,bermiter.‘ 1424, Z Burgerb. (IV,1566o.) |
• Salve I 7,861 | Komm.: | + Sippe |
• schändeⁿ 8,885 | Komm.: | ,eliment.‘ 1571, Z (VIII,894u.) |
• stantepē(de) 11,1141 | ||
• stipuliereⁿ 11,1147 | ||
• strapaziereⁿ 11,2313 | ||
• Testamënt 13,1987 | Komm.: | ,testimenten.‘ 1531, Z (XIII,1989u.) |
• underredeⁿ 6,560 | Komm.: | ,ordinanz.‘ 1521, Absch. (VI,561M.) |
1.4.1.3.2.4. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: geschr. ,o‘ | |
• Urteil II 12,1540 | Komm.: | ,appolieren.‘ 1493, G Rq. 1906 (XII,1550M.) |
1.4.1.3.2.5. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Reduktionsvok.: Fremdwörter: Reduktion im 2. Zusammensetzungsglied | |
• Stëgreif(f) 6,657 | Komm.: | (,stegriff‘ uä., selten ,-reff‘) |
1.4.1.4.1. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Sprossvok.: zw. l und ch | |
• Stǖr 11,1276 | Komm.: | ,ein kilichen [Akk.] ... kilicherypfruond.‘ 1533, BSi. Rq. 1912 (XI,1282o.) |
1.4.1.4.2. | Laute bzw. Schreibungen: Ma.-Indizien in der äSpr.: Vokale: Sprossvok.: zw. r und n | |
• A(n)dācht 12,354 | Komm.: | ,geren.‘ [gern] 1556, Brief (XII,354u.) |
• A(n)stand 11,975 | Komm.: | ,gehürend.‘ [gehörnt] 1598, BnSi. Landsatzg A. XVII. (XI,976o.) |
• Cheibeⁿturn 13,1662 | Komm.: | ,keibenthuren.‘ 1546, Gl LB. (XIII,1662o.) |
• e(n)tschulden 8,656 | Komm.: | ,zoren.‘ [Zorn] 1497, BSi. Rq. 1912 (VIII,657o.) |
• Garnrichti N. 6,463 | Komm.: | ,garenrichti.‘ um 1450, SchwTugg. |
• Stat(t) 11,1676 | Komm.: | ,ze Beren.‘ 1507, B Anz. 1898 (XI,1711u.) |
• Strāf(f) 11,2059 | Komm.: | ,zoren.‘ 1586, Schw LB. (XI,2083M.) |
• Tag 12,750 | Komm.: | ,in turen gelegt.‘ GG. LB. 1564 (XII,765u.) |
• verstōsseⁿ 11,1639 | Komm.: | ,Luzeren.‘ L Hofrecht XIII. (XI,1643u.) |
©Schweizerisches Idiotikon, Zürich